تیرانا پایتخت آلبانی
تیرانا
تیرانا، پایتخت آلبانی و استانی به همین نام در آن کشور. استـان تیرانا بـا 238‘1 کمـ 2 مسـاحت و 150‘ 523 تـن جمعیت (2007م/1386ش)، در مرکز کشورآلبانی واقع است. مرکز این استان شهر تیرانا، با 025‘386 تن جمعیت (2007م)، در دشت کروجا در پای کوه دایتی (داجتی) از سلسله کوههای آلپهای دیناریک در کنار رود ایشم جای دارد
تیرانا مهم‌ترین مرکز تجارتی، صنعتی و فرهنگی آلبانی است. صنایع نساجی، فلزی، غذایی و کشاورزی از عمده بخشهای اقتصادی تیرانا به شمار می‌آیند ( انکارتا).
نام این شهر که در ترکی تیران تلفظ می‌شود، در منابع یونانی و لاتین به شکل تراندا بر مبنای تلفظ بومیان تِرانات آمده است . پروکوپیوس مورخ یونانی سدۀ 6 م آنجا که از تعمیر دژهای این منطقه، توسط ژوستی‌نین یاد کرده، به قلعه‌ای به نام ترکانوس در بالای کوه دایتی اشاره نموده است که آن را بی‌ارتباط با نام تیرانا نمی‌توان دانست . شوفیلیا، مورخ کروات، ترکانوس را برگرفته از نام تیرکان و تیرهان در زبان ایلیریایی می‌داند .همچنین نام تیرانا در منابعی که از جنگ عثمانیها با اسکندربیک (ژرژ کاستریوتا) ، قهرمان ملی آلبانی یاد کرده‌اند، .
در دوران جنگ اسکندربیک بر ضد دولت عثمانی، ساکنان کوههایاطرافتیرانا به سمتجلگهسرازیرشدند وبدینترتیب سببگسترش روستای تیرانا ).زمان روستای تیرانا در «تیمار» (نوعی نظام زمین‌داری در عثمانی) سلمانبیک بود. با ضعیف شدن حکومت مرکزی و برچیده شدن نظام تیمار، خاندانهای محلی آلبانیایی، به تدریج اراضی خود را گسترش دادند. در این میان سلیمانپاشای میلیتایی روستای تیرانا را بهزور از تصرفسلمانبیکبیرونآوردوحتىازحکومتعثمانی نیز برات گرفت.سلیمانپاشا در اواخر سدۀ 16 و اوایل سدۀ 17م با تأسیس مسجد، گرمابه، نانوایی و کاروان‌سرا و دیگر تأسیسات عمومی این روستا را به صورت شهری کوچک درآورد.امروزه ساختمان مسجد سلیمانپاشا ــ کهخود نیز در آن مدفـون است ــ زیارتگاه مردم است. بنا بر روایتی نادرست نام این شهر نوبنیاد برگرفته از نام تهران در ایران است؛ بر پایۀ همین افسانه سلیمان پاشا به سبب پیروزی با ایرانیان نام این شهر را تیرانا نهاد .
تیرانا در مدت دو سده تحت حاکمیت موروثی نوادگان سلیمان پاشا ــ که به ذکور بیکها معروف بودند ــ قرار داشت؛ در این دوران شهر به تدریج رشد و رونق یافت (همانجا). اولیا‌چلبی، سیاح ترک که در 1072ق/1662م از تیرانا دیدار کرده، زیبایی این شهر را ستوده، و از بازار، بناهای عمومی و باغهای آنجا یاد کرده است .در آن روزگار تیرانا تابع (ایالت) اوخری بوده است ).
درسدۀ 11ق/17م اهالیتیرانا و نواحیاطراف آن به سرعت به اسلامرویآوردند، بهطوریکه درسدۀ18م، همۀاهالیتیراناجزیک خانوادۀ کاتولیک رومی، مسلمان بودند .به اسلام گرویدن سریع اهالی تیرانا و اطراف آن، منجر به تشکیل طبقه‌ای مرکب از بیکها، صنعتگران و بازرگانان، و همچنین سبب رشد و رونق مؤسسات دینی شد؛ از جمله، در آن دوره مسجد ساخته شد که شماری از آنها را خاندانهای اصیل، و شماری را بازرگانان پدید آوردند .در اوایل سدۀ 20م، بیشتر مسلمانان تیرانا پیرو طریقتهای بکتاشی و یا هوادار رفاعیه بودند. در آن روزگار 19 مسجد بزرگ و کوچک، وجود داشت
در نیمۀ دوم سدۀ 13ق/19م با الحاق تیرانا به سنجاق شکودرا (سکوتاری)، ولایت شکودرا تشکیل شد و این شهر تا هنگام جنگ بالکان (1912-1913م) و عقب‌نشینی عثمانیها از آنجا، جزو ولایت شکودرا بود. آشوبهای ناشی از سقوط عثمانی تیرانا را نیز تحت تأثیر قرار داد .در اواخر جنگ جهانی اول تیرانا در اشغال ارتش ایتالیا قرار گرفت ؛ اما به موجب قرارداد 1919م تریانون، آلبانی بار دیگر مستقل شد و به عضویت جامعۀ ملل درآمد.
منبع :
کتابخانه دیجیتال
www.cgie.org.ir
پوکه آلبانی 
پوگرادِتس آلبانی-آکا
برات آلبانی - آکا